YENİ AHİT
Yeni Ahit, Kitab-ı Mukaddes’te Eski Ahit’in ardından gelen ve Hıristiyanlarca kutsal kabul edilen 27 kitapçıktan oluşan bölümdür. Burada Kitab-ı Mukaddes derken Hıristiyanların Tanah’ın az çok sıralaması değiştirilerek Eski Ahit adı altında -ki bu eski ahit sözcüğünü Yahudi inanlıları doğal olarak kabul etmemektedirler; çünkü onlar için yeni bir anlaşma vuku bulmamıştır- Yeni Ahit’le birleştirerek oluşturdukları kutsal kitaptan bahsediyoruz. Bahsi geçen 27 kitapçığı oluşturan özgün metinlerin çoğu MS 45 ile MS 140 yılları arasında Yunancanın Koini lehçesinde kaleme alınmıştır. 50’li yılların ortalarında Pavlus’un mektuplarını kopya edip kiliselere göndererek Yeni Antlaşma yazılmaya başlanmıştır. Pavlus 60’lı yılların ortasında öldüğüne göre, mektupların Yuhanna kitabından önce yazılmış olması gerekmektedir. Bu dönemlerde yazılmış bütün bir kitap olmamasına rağmen Kutsal Kitap parçalar halinde kiliselerde dolaşmaktadır. Vahiy bölümünün en son olarak 95-99 arası yazıldığı düşünülmektedir. Bu 27 kitapçık yüzyıllar içerisinde yavaş yavaş tek bir ciltte toplanmış ve Hıristiyanlığın ana unsuru olmuştur. İlk dört kitapçık İncil‘i oluşturur. Ardından Resullerin İşleri ve Pavlus’un on dört mektubu gelir. Bu mektupların sonuncusu olan “İbranilere Mektup” kimilerince Pavlus’a atfedilmez. Son olarak havarilerin yedi mektubu ve Yuhanna’nın kaleme aldığı kabul edilen ve Vahiy olarak da bilinen Apokalips gelir.
Matta, Markos, Luka ve Yuhanna tarafından kaleme alınmış olan dört İncil, yazarlarının adıyla anılır. İncillerde, Hıristiyanlığa göre İsa‘nın hayatı ve öğretileri anlatılır.
Hıristiyan din adamlarınca kabul edilen bu dört İncile “kanonik İnciller“ denir. Kilise tarafından kabul edilmeyen İncillere ise “apokrif İnciller” adı verilir.
Türkçeye Arapçadan geçen İncil kelimesinin aslı Yunanca “Ευαγγέλιον” (Evangelion) şeklindedir ve ‘iyi haber, müjde’ anlamına gelmektedir.
Hıristiyan kaynaklarına göre, İsa’nın çarmıhta öldürülmesi ve üç gün sonra diriltilerek göğe yükseltilmesi havarileri ve diğer öğrencileri arasında büyük etki yaratmıştır. Havariler İsa’nın göğe alınışından sonra bir süre Filistin‘de kalmışlar ancak daha sonra hem Yahudi muhafazakârlar hem de Romalılar’dan gördükleri baskılar nedeniyle dünyanın değişik yerlerine göç etmişlerdir. Bu-nun sonuçlarından biri de Hıristiyanlığın gelişmesi ve yayılması olmuştur. Havarilerden Petrus Roma’da, Bartalmay Ermenistan’ da, Yehuda (Taday) ve Yurtsever Simun Pers topraklarında öldürülmüşlerdir.
Hıristiyan kaynaklarının aktardığına göre, havarileri ve onların yakın çevresinde yer alan kişiler İsa’nın öğretilerini anlatmayı sürdürmüşlerdir. Öğrencilerin önderi konumundaki Petrus Roma’ da yaşamış; onun yakın çalışma arkadaşı Markos büyük olasılıkla Petrus’un anlattıklarını bir araya getirerek İsa’nın yaşamını anlatan en eski İncil kitapçığını yazmıştır (MS 50-60 yılları). Diğer İncil yazarlarından İsa’nın öğrencisi Matta Levi ve Pavlus’un yakın çalışma arkadaşı Doktor Luka, Markos’un yazdığı bu metni geliştirerek değişik alıcılara göndermek üzere İsa’nın yaşam öyküsünü sunan diğer iki sinoptik İncil’i yazmışlardır. Her iki kitapçığın da 70 yılları dolayında Kudüs’ün yıkılışından önce yazıldığı düşünülmektedir. Yine İsa’nın öğrencisi olan Yuhanna ise İncil’ini 85 yılından sonra kaleme almıştır. İncillerin yazım tarihleri ile hangi dilde yazıldığına dair güvenilir bir bilgi yoktur.
İsa’dan sonraki ilk iki yüzyılda çok sayıda İncil ortaya çıkmıştır. Başlangıçta bunların hangilerinin “kutsal” ve “kanonik“ kabul edilmesi gerektiği konusunda bir görüş birliği oluşmamıştır. Dört İncil olması gerektiğini savunan ilk belge MS 180 yılında Piskopos Irenaeus tarafından yazılmıştır. Dört İncil konusunda Hıristiyanların bir görüş birliğine varması bu tarihten de çok sonra gerçekleşmiştir.[1] MS 397’deki Üçüncü Kartaca Konseyi, günümüzdeki haliyle Yeni Ahit‘in onaylandığı ilk büyük Hıristiyan kurulu olacaktır.
Kitabı Mukaddes’teki İncillerin üçü; Matta, Markos ve Luka’ nınkiler, gerek verdikleri bilgi gerek üslup açısından birbirini an-dırır. Bunlara sinoptikler denir. Yuhanna’nın İncil’i, diğerlerinden farklıdır.
Matta İncili, İsa’nın oniki havarisinden biri olan, Roma vergi memuru Celile‘li Matta tarafından yazıldığı kabul edilen İncil’dir. Yeni Ahit‘in ilk bölümünü meydana getirir. Matta, kelime anlamı olarak İbranicede “efendimizin (tanrımızın) hediyesi” anlamına gelmektedir.
Matta İncili, İsa’nın soyağacı ile başlar, hayatını ve dini faaliyetlerini özetler. Havarilerin seçimini ve İsa’ya katılışlarını anlatır. Muhtemelen ilk olarak İbranice yazılmıştır. Markos İncili temel alınmıştır. Diğer üç kanonik incilden çok daha fazla Eski Ahit referansı içermektedir. İsa’nın da mensubu olduğu Yahudi toplumunu hedeflediği düşünülmektedir. Yahudileri, Nasıralı İsa’nın yüzyıllar-dır bekledikleri Mesih[2] (kurtarıcı) olduğuna inandırmayı amaçlar. İsa’nın kral olduğu belirtilir. Yahudilerin fiziki ve materyalist bir kurtarıcı ve kral beklemelerinden ötürü Matta İncili’nde İsa’nın manevi krallığı vurgulanır.
Markos İncili, Yeni Ahit‘in ilk dört bölümünü oluşturan kanonik İncillerden ikincisidir. “Evanjelist Markos” olarak da bilinen Yuhanna Markos tarafından yazılmıştır. Markos, Barnabas‘ın kuzeni ve İsa’nın havarisi Petrus‘un (Simun) yakın arkadaşıdır. Markos’un İncil’i Petrus’a dayanarak yazdığı kabul edilir. MS 60’lı yılların sonlarında veya 70’li yılların başlarında yazılmıştır. Matta ve Luka İncillerine kaynak teşkil ettiği ve İncillerin en eskisi olduğuna inanılır. Vaftizci Yahya’dan İsa’nın göğe yükselişine kadar olan kısmı anlatır. Kısa versiyonunda İsa’nın boş mezarına kadar olan kısmı anlatır.
Luka İncili, Vaftizci Yahya’nın doğumundan, İsa’nın göğe yükselişine kadar olan yaklaşık 35 yılı kapsar. MS 60’lı yıllarda yazıldığı tahmin edilmektedir. Markos İncili’ni baz aldığı kabul edilir. Karakteristikleri, dönemin Yunanlılarına hitap ettiğini düşündürür. İncil’in yazıldığı dönemlerde Romalılar askerlikte ustalaşmış iken, Yunanlılar bilgelikleriyle meşhurdurlar. Bu nedenle Luka İncili İsa’yı kusursuz bir insan ve Tanrı’nın bilgeliğinin insan şekline bürünüşü olarak resmeder. İsa’nın ibret verici kısa hikâyelerine geniş yer verir. İsa’nın Kutsal Ruh ile olan bağlantısını anlatır. Kutsal Ruh’un doğmuş şekli olduğunu, Kutsal Ruh’un gücü sayesinde kilisesini kurduğunu ve Kutsal Ruh’dan akan sözlerini, vaatlerini anlatır.
Yuhanna İncili, Yeni Ahit’in ilk dört bölümünü meydan getiren kanonik İncillerden sonuncusudur. Kelime anlamı olarak “sevgili” veya “sevilen” demektir. Balıkçılık yaparak geçinen, “Evancelist Yuhanna” olarak da bilinen, havari Yuhanna tarafından yazılmıştır. MS 90’lı yıllarda yazıldığı tahmin edilmektedir. Vaftizci Yahya’nın (Yahya Peygamber) dini faaliyetlerinden, İsa’nın göğe yükselişine kadar olan zaman aralığını kapsar.
Yuhanna İncili, İsa’nın kilisesinin oluşumunu anlatır. Cennetteki krallığından insanlığa yol göstermeye devam edeceği vurgulanır. Bu anlamda, diğer İnciller gibi belirli bir kesimi değil, tüm insanlığı hedeflediği düşünülebilir. “Dünya” kelimesi birçok yerde tekrarlanır. Diğer incillerde vurgulanan İsa’nın insanî veya dünyevî faaliyetlerinden ziyade doktrinlerine geniş yer ayırır.
Hıristiyanlığa göre İncillerin mesajı İsa’nın kimliği ve eylemleridir. Hıristiyanlar için insanlığın temel sorunu günahtır. Günahkâr insan kutsal tanrı ile ilişki kuramaz. Günah insana ölüm getirir ve herkes bu ölümü hak etmektedir. Dünyada yaşamış tek günahsız kişi olan İsa ise insanların günahlarını bağışlatan bir kurban olarak çarmıhta ölmüştür. Tanrı bu kurbanı kabul ederek, İsa’yı ölümden diriltmiştir. Eğer bir insan İsa’nın ölümüne, dirilişine ve bu gerçeklerin onun yaşamındaki etkilerine iman ederse (güvenirse) günahlarından ve sonuçlarından kurtulacaktır. İsa’nın ölümü günahları bağışlatan bir kefaret kurbanı işlevi görmüştür. Dört kanonik İncil’de sık sık İsa’nın Mesih olduğu belirtilir. Öte yandan Yuhanna İncili, başka yerlerde geçmeyen bir takım mucizeler ve İsa’nın deyişleriyle ilgili başka örneği olmayan kayıtlarıyla diğerlerinden ayrılır. Yeni Ahit’te İncillerden sonra Elçilerin İşleri[3] kitapçığı gelir. Elçilerin İşleri kitabı, İncil yazarı Luka’nın Teofilos isminde bir adama yazdığı “Luka İncili”nin devamıdır. İncil’nin Yeruşalem’den Anadolu’ya, oradan da Roma’ya yayılışını yani İsa’nın ölümünden sonraki otuz-kırk yıl içinde havarilerinin yaptıklarını ve ilk kilisenin tarihini anlatır. Bu nedenle, İncil’de yer alan mektuplar ve İncil arasında bir köprü kurmaktadır.
Bu kitapçığın içeriği kısaca şöyle özetlenebilir:
- 1:1-11 İsa’nın son buyrukları ve göğe alınması
- 1:12-8:3 Kudüs’teki inanlılar topluluğu
- 8:4-9:43 Tanrı sözünün Yahudiye ve Samiriye’de yayılması, Pavlus’un iman etmesi
- 10:1-11:30 Yahudi olmayan ilk inanlılar
- 12:1-25 Baskılara karşı zafer
- 13:1-28:31 Pavlus’un elçilik görevi
- 13:1-14:28 İlk yolculuk
- 15:1-35 Kudüs’teki toplantı
- 15:36-18:22 İkinci yolculuk
- 18:23-21:16 Üçüncü yolculuk
- 21:17-28:31 Pavlus’un tutukluluk dönemi
Yeni Antlaşma’nın içinde bundan sonra gelen mektupların on üç tanesi elçi Pavlus tarafından yazılmıştır. Bunlar Yeni Ahit’teki sırasıyla: Romalılar, 1. ve 2. Korintoslular, Galatyalılar, Efesliler, Filipililer, Koloseliler, 1. ve 2. Selanikliler, 1. ve 2. Timoteos, Titus ve Filimun mektuplarıdır. Bunlardan Galatyalılara Mektup bütün İncil içindeki en eski mektuptur (İS 48-49).
İbranilere Mektup adındaki kitapçığın yazarı bilinmemekle birlikte Yahudi dinsel geleneklerine paralel yazılmış olan bu metni İsa’nın havarileri ile çalışan bir Hıristiyan’ın yazdığı düşünülmektedir. Önerilen adlar arasında Apollos ve Barnaba da vardır. Kimileri bu kitapçığı da Pavlus’a atfeder.
Sonrakiler ise, İsa Mesih’in kardeşi Yakup’un yazdığı mektup, Petrus tarafından kaleme alınan iki mektup, Yuhanna’nın üç mektubu ve Yahuda mektubudur.
Yeni Ahit’in son kitapçığı Yuhanna’nın 90 yıllarında yazdığı Vahiy’dir. Hıristiyanlar’ın yoğun sıkıntı çektiği dönemde yazılan kitapçık, gelecek olayları ve İsa Mesih’in gökten dönüşünü anlatır.
Yeni Ahit ya da Yeni Anlaşma kelimesi Hıristiyanlar için; İncil‘den başka İsa Mesih’in ölmeden önce havarileriyle yediği son yemekteki sözlerinde yer alan Tanrı’nın İnsanlık ile yaptığı ruhsal antlaşmayı ifade eder.
Hıristiyan inanışına göre bu anlaşma, Eski Ahit’te geçen ve Tanrı’nın Sina dağında İsrael ile yapmış olduğu antlaşmanın yerini almıştır.
Bu yeni antlaşma İncil’in aşağıdaki pasajına dayandırılır:
- Fısıh Yemeği (Mat.26:17-35; Mar.14:12-31; Yu.13:21-30,36-38; 1Ko.11:23-25)
“Fısıh kurbanı kesilmesi gerek olan hamursuz günü geldi. Ve İsa: Gidin, bizim için Fıshı hazırlayın da yiyelim, diye Petrus ile Yuhannayı gönderdi. Onlar İsa’ya dediler: Nerede hazırlıyalım istiyorsun? İsa da onlara dedi: İşte, siz şehre girdiğiniz zaman, testi ile su taşıyan bir adam size rastgelecek; gireceği eve onun ardınca gidin. Ve evin sahibine diyin: Muallim sana: Şakirtlerimle beraber Fıshı yiyeceğim misafir odası nerede? diyor. Ve o size döşenmiş yukarı katta büyük bir oda gösterecektir; orada hazırlayın. Ve gidip İsanın kendilerine dediği gibi buldular; ve Fıshı hazırladılar. Saati gelince, İsa resullerle beraber oturdu. Ve onlara dedi: Ben elem çekmezden önce bu Fıshı sizinle beraber yemeği çok arzuladım; zira ben size derim: Allah’ın melekûtunda tamam oluncıya kadar, onu yemiyeceğim. İsa bir kâse aldı, ve şükreyledikten sonra: Bunu alın, aranızda paylaşın, dedi; çünkü ben size derim: Allah’ın melekûtu gelinciye kadar, ben artık asmanın mahsulünden içmiyeceğim. Ve İsa ekmek aldı, ve şükrettikten sonra onu kırdı: Bu sizin için verilen benim bedenimdir; bunu benim anılmam için yapın, diyerek onlara verdi. Ve akşam yemeğinden sonra: Bu kâse sizin için dökülen benim kanımla olan Yeni Ahit’tir, diyerek ayni suretle kâseyi de onlara verdi.”[4]
Yeni Ahit’in yazılış sürecinin yaklaşık yüz yıl sürdürdüğünden bahsetmiştik. Yeni Antlaşma’nın kitapçıklarının sıralanışı ise bundan daha sonra kilisenin öğretilerini sapkın bulduğu ünlü Gnostik Marcion’un ilk defa yaptığı sıralama yüzünden kilise için zorunluluk haline gelmiştir. Öyle ki Marcion II. yüzyılda yaşamış (160 yılında ölmüş) çok etkili bir Gnostik’tir. Marcion, Kitabı Mukaddes’e bakmış ve bazı bölümlerden hoşlanmamıştır. Özellikle Eski Ahit kısmını hiç beğenmemiştir. Eski Ahit’teki Tanrı’nın Yeni Ahit’teki Tanrı’dan farklı bir Tanrı olduğunu söylemiştir. Dünyayı yaratan kötü yansımanın Yehova olduğunu ve Yehova’nın de küçük ve kötü bir Tanrı olduğunu söyleyerek Eski Ahit’i kendi Kutsal Kitap listesinden çıkarmıştır. Daha sonra Matta, Markos, Luka ve Yuhanna’ya bakmış ve sadece Luka’yı beğenmiştir. Matta’yı Eski Ahit’ten ve Yahudilerden bahsettiği, Markos’u da İsa’yı bir insan ve hizmetkâr olarak tanımladığı ve Yuhanna’yı da İsa’nın Tanrılığı üzerinde çok durduğu için beğenmemiştir. Bütün bunların sonucunda Marcion’un listesinde sadece Luka kalmıştır. Pavlus’un mektuplarının bazılarını da pek beğenmeyecek; hatta bazı mektuplar Gnostikler’e direkt olarak karşı olduğu için o mektupları da listesinden çıkaracaktır. Böylece Luka ve Pavlus’un bazı mektuplarından oluşan Gnostikler’e uygun kendi kutsal kitabını oluşturacaktır. Marcion, İsa’nın bakire Meryem’den doğduğuna da inanmayacaktır. Ona göre Tiberyus döneminde İsa birdenbire ortaya çıkmıştır. Marcion bu yüzden tarihte ilk kutsal kitap sıralaması yapan kişi olacaktır. Tabii ki bunun üzerine kilise Marcion’u, düşüncelerini ve sıralamasını sapkın ilan etmiştir. En önemlisi de Marcion’un yaptığı bu kutsal kitap sıralaması karşısında kilise kesin olarak özellikle Yeni Ahit’in sıralamasını oluşturmak zorunda kalmıştır.
[1] Çoğu İslam düşünürü Hz. İsa’ya Aramice (Hz. İsa zamanında Filistin’de konuşulan dil) indirilen orijinal vahiy ile ona dayalı Aramice metinlerin o günden beri kayıp olduğunu düşünmektedirler. Sinoptik İncillerin çoğu malzemesinin ve Hz. İsa’ya izafe edilen bazı öğretilerin kaynağının ve Kuran’da bahsi geçen İncil’in bu kayıp orijinal İncil olduğunu iddia ederler. Özellikle kanonik İnciller içine dahil edilmeyen, Papa Gelasius tarafından ‘zındıkça’ görülüp yasaklanan ve MS 496 yılına kadar kiliselerde okunan Barnabas İncili’nde Hz. Muhammed’in gelişinin bizzat ismiyle ve Arapça aslındaki şekliyle zikredildiğini iddia etmektedirler. Bu yüzden bu kayıp İncil’i, orijinal kabul ettikleri vahye sinoptik İncil’lerden daha yakın bulurlar. Ancak bu İncil’in de orijinal metni ortada olmadığından (sadece 16. yüzyılın sonlarından kalma bir İtalyanca tercümesi vardır) bu hususta kesin bir delil de ortaya konamamaktadır.
[2] Mesih formu, İbranice Mahsiah’dan türetilmiş olan Aramicedeki Meşiha’nın Arapçalaştırılmış şeklidir -tahta çıkışları Tapınaktan alınan kutsal bir yağ sürülerek takdis edilen İbrani kralları için Tanah’da çok kullanılan bir terim-. Bu yağ ile meshetme âdeti Yahudiler arasında o kadar önemli bir ayin haline gelmiştir ki, ‘mesih’ terimi, zaman içinde ‘kral’ ile eşanlamlı olmaya başlamıştır. Bu terimin İsa için kullanılması, onun doğrudan -ve elbette meşru olarak- Davud soyundan geldiğine dair çağdaşları arasında yaygın olan bir kanaatten (ki bu konudaki atıflara Sinoptik İnciller’in muhtelif yerlerinde rastlanır) ileri gelmiş olabilir. (Ayrıca bunun İsa’nın anne tarafı ile bir ilgisi bulunduğu söylenemez. Çünkü Meryem, Harun soyundan ve dolayısıyla Levi kabilesinden gelen din adamları sınıfına mensup olduğu halde Davud, Yahuda kabilesine mensup idi.) Tarihi şartlar ne olursa olsun, onurlu bir sıfat olan ‘Mesih’ sıfatının İsa’ya hayatta olduğu dönemde verildiği aşikârdır. İslam yorumcularına göre şimdi ortada bulunmayan Aramice aslından kaynaklanan İnciller’in Yunanca çevirilerinde bu sıfat, doğru olarak, Christos (Yunanca chrein, ‘meshetmek’, fiilinden türetilmiş bir isim) diye çevrilmiştir.
[3] Elçilerin İşleri başlığı, kitabın orijinal yazımında kullanılmamıştır. Başlık, ilk olarak İraneus tarafından ikinci yüzyılda kullanılmıştır. Başlığın “işler”, “Kutsal Ruh‘un işleri” ve hatta “İsa’nın İşleri” olması da bazı kişiler tarafından önerilmiştir
[4] Luka 22: 7-20.
