İŞAYA
Burada bir parantez açıp belirtmek gerekir ki İşaya kitabı hem Hıristiyanlar hem de Müslümanlar[1] için çok önemlidir; bu yüzdendir ki Yeni Ahit’te Eski Ahit’ten, Tevrat dışında en çok alıntı yapılan yer İşaya kitabıdır. Hıristiyanlık için en önemli yerlerden biri de yukarıda alıntı yapılan İşaya 7:14’tür, çünkü burada peygamber, Kral Ahaz’a Tanrı’nın Yehuda’yı İsrail ve Suriye’den koruyacağına ve bunun delili olarak İmmanuel (“Tanrı bizimle”) adında bir çocuk doğacağı söylenmektedir.[2] Bunun dışında İşaya’daki İsa’nın ima edildiği düşünülen ayetlerden biri de şudur: “Çünkü bize bir çocuk doğacak, Bize bir oğul verilecek. Yönetim onun omuzlarında olacak. Onun adı Harika Öğütçü, Güçlü Tanrı, Ebedi Baba, Esenlik Önderi olacak” (İşaya 9:6).
İmdi devam etmeden Yeni Ahit’te kendisinden bu kadar çok alıntı yapılan İşaya kitabından biraz bahsetmek gerekir.
İşaya kitabı (İbranice: ספר ישעיה, Sefer İşaya), Tanah’daki Son Peygamberlerin ilk kitabıdır; bu kitabın ardından Hezekiel, Yeremya ve Oniki küçük peygamber kitapları gelmektedir. Kitapta 66 konu bulunur. İlk 39 konu günahkâr Yahuda Krallığı’nın ve Tanrı’ya karşı gelen her ulusun yıkılacağı kehanetinde bulunurken son 27 konu Tanrı’nın ihtişamı altında İsrail ulusuna ait yeni bir krallık kurulacağı kehanetinde bulunur; bu bölümde Uşak ezgileri, İsrail ulusuyla ilgili dört farklı pasaj ve Hıristiyanlığa göre İsa ile ilgili önceden verilen haberler bulunur.
Geleneğe göre kitabı İşaya’nın kendisi yazmıştır fakat bir asrı aşkın süredir uzmanlar kitabı üç ana bölümde ele alırlar: Proto-İşaya (1 ila 39. konular), MÖ 8. yüzyıldaki peygamberin sözlerini içerir ve MÖ 7. yüzyıldaki genişlemeden bahseder; Deutero-İşaya (40 ila 55. konular), MÖ 6. yüzyılda Babil Sürgünü sırasında yaşamış bir yazar tarafından ve Trito-İşaya (56 ila 66. konular), sürgünden kısa bir süre sonra Kudüs’te muhtemelen birden çok yazar tarafından yazılmıştır. Bu sonuca varılmasının başlıca sebepleri şöyledir:
- Kehanet → İşaya 40-66 arasında yazılan pasajlardaki, za-manın süper gücü Babil’in yükselişi, Kudüs’ün yıkılışı, Büyük Kiros’un yükselişi ve Büyük Kiros’un Babil’i yok etmesi gibi olaylar İşaya’nın yaşamından sonra gerçekleşmiştir.
- Anonimlik → İşaya’nın ismi 39. konudan itibaren kullanıl-mamaya başlanmıştır.
- Tarz → konudan sonra teoloji ve tarzda ani değişiklikler görülür; bir bölümde kullanılan çeşitli kilit kelime ve cümleler diğer bölümlerde kullanılmamaktadır.
- Tarihsel durum → Tarihsel durum üç aşamadan geçmektedir: 1 ila 39. konular arasında peygamber dinden çıkan İsrailoğullarının yargılanmasından bahseder; 40 ila 55. konular arasında Kudüs’ün ve Tapınağın yıkılması olmuş bitmiş bir olay gibi an-latılır ve bu zamanda Babil’in yıkılmasının an meselesi olduğu belirtilir; 56 ila 66. konularda ise Babil’in yıkılışı geçmişte kalmıştır.
İşaya kitabının içeriğine baktığımızda İsa’yla bağlantılı görülebilecek bölümlere rastlarız. Proto-İşaya’da (İşaya 1-39) 24 ila 34. konular, karakterize etmek için biraz karışıktır fakat genelde “Mesih” ve Tanrı tarafından atanan Mesih’in yöneteceği adil ve dürüst bir ülkenin kehanetlerini içerir. Önemli bir başka pasaj da, Deutero-İşaya’da (İşaya 40-55) İsrail’in sürgünden çıkıp, Babil tanrılarına karşı muzaffer olan Yehova önderliğinde, yeni yapılmış yolda Kudüs’e gidildiğini anlatan 40:3-5’tir. Her dört İncil’in de içerdiği bu hikâye Yahya ve İsa ile bağdaştırılır. Lakin yine bu bölümde “Koreş” olarak adlandırılan Büyük Kiros’un Mesih olduğu ve onun sayesinde Babil’in yıkılıp İsrail’e dönüleceği bildirilmektedir (45:1). Diğer konular Siyon’un gelecekteki zafer vizyonlarıyla ilgilidir. Özellikle 53. konuda adı geçen “acı çeken uşak” muhtemelen İsrail için kullanılan bir metafordur fakat Hıristiyanlık’ta bu İsa’nın ölümü ve yükselişi olarak yorumlanmıştır ve görünüşe göre İsa da bu rolü kabul etmiştir (Luka 4:17-21).
Hıristiyanların İsa’ya dair bir kehanet olarak kabul ettikleri “Yehova’nın uşağı ezgisi” adlı dört pasaj özetle şu şekildedir:
- İşaya 42:1-4: Uşak, seçilmiş olandır, kendisine dünyaya adalet getirmesi için Ruh verilmiştir
- İşaya 49:1-6: Uşak, bütün dünyaya konuşmaktadır ve kendisinin doğmadan önce dahi Tanrı tarafından seçildiğini bildirmektedir
- İşaya 50:4-11: Uşak, fiziksel zulümler olsa dahi ilahi yardım sayesinde kendisine güveni olduğunu aktarır
- İşaya 52:13-53:12: Uşağın acı çekişi anlatılır; masumiyetine rağmen “kesilmeye götürülen bir koyundur”
Halbuki Yahudiler ‘Yehova’nın uşağı’ tanımını şu üç farklı şekilde tanımlamaktadırlar:
- Tanrı tarafından seçilmiş, geleceğin mesihsi figürü olarak belirlenen, Musa, Hezekiya, Yoşiya, Koreş gibi bireylerdir
- İşaya 49:3’te de görüldüğü gibi, İsrail ulusunun kişileştirilmiş halidir
- Proto-İşaya’nın bir kalıntısı olup sürgünden sonraki restore edilmiş İsrail’dir (46:3).
Trito İşaya’da (İşaya 56-66), Tanrı için bir tapınağa ihtiyaç olmadığı çünkü onun tahtının cennet ve dünyanın onun ayak taburesi olduğunu anlatan bir şiir (66:1-2) bulunmaktadır, ki bu ifade Yeni Ahit’te sıkça karşılaşacağımız bir söylemi akla getirmektedir.
[1] Müslümanlar için önemi; bazı Müslümanların İşaya bölüm 42 ve 1-17 ayetlerini Muhammed’in gelişine, bölüm 11 ve 6-9 ayetlerini ise Mehdi’nin gelişine yormalarıdır. Ancak bu kitabın asıl önemli yanı İbranice yazıtlardaki açıkça monoteizm ifadesinin ilk olarak İşaya 44:6’da kullanılmış olmasıdır: “İlk ve son benim. Benden başka Tanrı yoktur.” Daha önce diğer tanrılara üstünlüğünü ispatlayan Yehova, Deutero-İşaya’da dünyanın tek tanrısıdır. Bu monoteizm modeli, sürgün sonrası Yahudiliğin karakteristik özelliğini ve Hıristiyanlık ile İslam’ın temelini oluşturmaktadır. “Işığa şekil veren ve karanlığı yaratan; barışıklık eden ve bela yaratan; bütün bunları yapan Rab Benim”, İşaya 45:7.
[2] İbranicedeki imla gereği hamile olan “genç kadın”ın bakire olmadığı anlaşılır, fakat Yunanca konuşan 1. yüzyıldaki Matta 1:23’ün yazarının kehanet tercümesine göre Mesih’in doğacağı kadın bakiredir.
